Güncel Makalelerimiz
İşverenin İşçiye Elden Ödeme Yapmasının İşçi Açısından Riskleri
İşverenlerin işçilere ücretlerini elden (nakit) ödemesi, özellikle kayıt dışı çalıştırma, işçi maliyetlerini düşürme veya vergi kaçırma amacıyla sıkça başvurulan bir yöntemdir. Ancak bu tür ödemeler, hem işçiler hem de işverenler açısından ciddi riskler taşımaktadır.
Elden ödeme, işverenin işçiye ücretini banka hesabı üzerinden değil, nakit olarak ve genellikle kayıt dışı şekilde ödemesidir. İşçiye yapılan elden ödeme, ücretin türü ne olursa olsun, işçi açısından iş akdini haklı nedenle feshetme hakkı doğurur.
Bu tür ödemeler, genellikle fazla mesai ücretleri, ikramiyeler, yol ve yemek yardımları gibi ek ödemelerde veya kayıt dışı çalıştırma durumlarında karşımıza çıkar. Bu durum hem kıdem tazminatı açısından işçinin ücretini ispatlamasını zorlaştırır hem de sosyal güvenlik primleri eksik yatırılacağından işçinin emeklilik ve sağlık haklarını olumsuz etkiler.
İşverenin ücret ödemelerini banka aracılığıyla yapma zorunluluğu, Kanun, Yönetmelik ve Yargıtay kararlarıyla açıkça düzenlenmiş ve güvence altına alınmıştır.
4857 Sayılı İş Kanunu’nun 32. Maddesine göre, “Ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkak kural olarak, Türk parası ile işyerinde veya özel olarak açılan bir banka hesabına ödenir. … Çalıştırdığı işçilerin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkakını özel olarak açılan banka hesapları vasıtasıyla ödeme zorunluluğuna tabi tutulan işverenler veya üçüncü kişiler, işçilerinin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaklarını özel olarak açılan banka hesapları dışında ödeyemezler.” denmektedir.
Ücret, Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki Her Türlü İstihkakın Bankalar Aracılığıyla Ödenmesine Dair Yönetmeliğin 10. Maddesi’ne göre, “İşyerleri ve işletmelerinde İş Kanunu hükümlerinin uygulandığı işverenler ile üçüncü kişiler, Türkiye genelinde çalıştırdıkları işçi sayısının en az beş olması halinde, çalıştırdıkları işçiye o ay içinde yapacakları her türlü ödemenin kanunî kesintiler düşüldükten sonra kalan net tutarını, bankalar aracılığıyla ödemekle yükümlüdürler.” denmektedir.
ELDEN YAPILAN ÖDEMELERİN İSPATI
Bir işçiye elden ödeme yapıldığında bu ödemenin resmi bir kaydı bulunmadığından işçinin gerçekte aldığı ücreti ispatlaması zorlaşır ve kıdem tazminatının hak ettiğinden daha düşük hesaplanmasına neden olur.
İşçi, elden ödemeleri ispatlamak için tanık beyanları, ses kayıtları, mesajlaşma kayıtları, e-postalar veya işverenin yazılı notları gibi deliller kullanabilir. Ancak bu delillerin mahkemede kabul edilebilir olması için yasal sınırlar içinde toplanmış olması gerekmektedir. Bu deliller, iş mahkemelerinde veya icra takibi sürecinde işçinin lehine sonuçlar doğurabilir. Ancak, bu tür delillerin toplanması ve ispatlanması genellikle zorlu bir süreçtir. Yargıtay'ın bu konuda emsal nitelikte kararları bulunmaktadır.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2017/7955 Esas 2017/20925 Karar sayılı ve 11.12.2017 tarihli kararında;
“Çalışma yaşamında daha az vergi ya da sigorta pirimi ödenmesi amacıyla zaman zaman, iş sözleşmesi veya ücret bordrolarında gösterilen ücretlerin gerçeği yansıtmadığı görülmektedir. Bu durumda gerçek ücretin tespiti önem kazanır. İşçinin kıdemi, meslek unvanı, fiilen yaptığı iş, işyerinin özellikleri ve emsal işçilere ödenen ücretler gibi hususlar dikkate alındığında imzalı bordrolarda yer alan ücretin gerçeği yansıtmadığı şüphesi ortaya çıktığında, bu konuda tanık beyanları gözetilmeli ve işçinin meslekte geçirdiği süre, işyerinde çalıştığı tarihler, meslek unvanı ve fiilen yaptığı iş bildirilerek sendikalarla, ilgili işçi ve işveren kuruluşlarından emsal ücretin ne olabileceği araştırılmalı ve tüm deliller birlikte değerlendirilerek bir sonuca gidilmelidir.”
Sonuç olarak elden ödemeler, yasal olarak belgelendirilmediği için özellikle işçi açısından ciddi sorunlara yol açabilir. İşçilerin ücretlerini elden alması, kısa vadede pratik görünse de uzun vadede ciddi hak kayıplarına yol açabilir. İşveren tarafından banka aracılığıyla ödeme yapılmaması, işçinin fazla mesai alacakları, kıdem tazminatı, sigorta primleri ve diğer haklarını ispat etmesini zorlaştırır. Bu nedenle işçiler, haklarını güvence altına almak adına ücret ödemelerinin mutlaka banka üzerinden yapılmasını talep etmeli ve haklarını korumak için gerekli belgeleri düzenli olarak saklamalıdır. İşçiler, haklarını bilmeli ve elden ödeme gibi uygulamalara karşı bilinçli hareket ederek, işverenin bu yönteme başvurmasını önlemelidir. İşverenler ise yasalara uygun şekilde ödeme yapmalı ve kayıt dışı işçi çalıştırmaktan kaçınmalıdır. Hem işçilerin hem de işverenlerin yasalara uygun hareket etmesi, sağlıklı bir çalışma ortamının temelidir.
Av. SENA KAMAN